FEATUREDGeralIkus LiuOpiniaun

PROSESU HANORIN NO APRENDIJAZEN IHA TEMPU PANDEMIA COVID 19

Fahe Tutan

Introdusaun

Edukasaun sai xavi ba progresu dezenvolvimentu iha nasaun Timor Leste, tanba  ne’e  konsagra ona iha ita nia Lei Inan  ka Kostituisaunda Repúblika Demokrátika Timor-Leste (RDTL), artigu 59. Liu husi eduksaun mak bele produz  rekursu umanu ne’ebé adekuadu  no preparadu atu bele kompete iha kampu traballu  nian. Nunee liu husi programa governu nian kada tinan lima (5) tau prioridade as ba setór Edukasaun nian.

Haree ba evolusaun husi  surtu COVID 19, ne’ebé sai ona kauza mundial no Organizasaun Mundial ba Saúde ( OMS), deklara ona nuudar Pandemia Mundal ona iha fin tinan 2020 nian. Nune’e mós Timor-Leste rejista ona kazu ba da-uluk iha inisiu fulan Marsu tinan 2020. Dadus ikus iha fulan Maiu 2021 nian, Timor-Leste rejista ona kazu ativu rihun ida resin ona no espalla ka alastra ona ba iha  munis’ipiu 12 no RAEOA/Oe-Cusse.

GovernU da-ualu, liu husi MinisteriU de Saúde ho nia parseria sira halo serbisu maka’as atu hakotu rede ka raio transmisaun Pandemia ida ne’e iha Timor-Leste..

Lanonok mos  Ministeriu revelantes sira mós hanesan Ministeriu da Edukasaun, surto Covid 19  afetadu mós ba atividade  ensinu no aprendizajen iha eskola,  Husi nivel  Jardins Infantes to’o Sekundária no Universidade sira.

Haree ba situasaun pandemia COVID 19 nian, sai difikuldade bo’ot eskola hotu atu bele atinje obejtivu komplentamente kuríkulu  nasionál nian. Tuir Lei baze da Edukasaun Nasionál  Timor-Leste nian, hatuur ona planu kuríkulu  tuir nivel edukasaun ida-idak nian, husi nivel ensinu bazíku to’o sekundária.

1. Asaun Prevensaun

Ministerio da Edukasaun hala’o mós ativdade sensibilizasaun ba funsionariu sira no tekníku profisional sira hanesan manorin no estudantes   husi nivel edukasaun hotu-hotu. Nune’e apoia mós  material sira prevensaun nian  ba eskola hotu-hotu iha Timor laran tomak,hanesan; maskra, Handsanitizer, Termo scanner, Ekipamentu dezinfetante nian.  Alen de distribuisaun materiais prevensaun nian, hala’o mós formasaun ba manorin sira no oferese sertifikadu ba sira. Nune’  kria mós aula online liu husi kanal  radiu televizaun Timor-Leste, Empreza Públiku  (RTTL, EPP),rograma eskola ba uma.

2. Impaktu ba prosesu  hanorin no  aprendizajen.

 a.  Karga Orariu

Prosesu ensinu no aprendizajen  lalao ho di’ak  tuir kalendariu edukasaun normal,iha tempu pandemia  Surtu Covid 19.  Normalmente tuir kalendariu edukasaun nian, karga orariu ba  aula normal, antes pandemia  ba nivel síklu daruak ensinu bazíku nian, aula 5 (lima) kada loron ka 25 aula kada semana.  Maibé iha tempu periodu pandemia ne’e, bazeia  ba orientasaun liu diresaun Servisu  Edukasaun Munisípal, hamenus aula kada loron, nune’e mak  atividade ensinu no aprendizajen  hala’o deit  aula 3-4 kada loron.

b.   Prezensa alunu sira ne’e.

Bazeia ba regras prevensaun  surto Covid 19 nian  ida mak halo distansiamentu fiziku, nune’e kada ekola  aplika  no  halo divizaun ba grupu  ho alunu mazimu 25 kada turma ka sala, tanba kestaun númeru alunus  esesivu nune’e  aplika mos aula “de SIM ou de NÃO” .atu evita  prezensa númeru alunu sira no  aplika distansiamentu fiziku.

c.Difisil atu asesu ba programa eskola ba uma

Ministeru  Edukasaun no Juventude no Desportu (MEJD), estabele aula online ou liu husi  RTTL- programa Eskola ba uma, maibé maioria husi alunus sira laiha  aparelu sira hanesan Televizaun no  Radiu  no  asesu linña internet tanba maioria husi alunu sira  laiha telefone android no laiha kbiit atu selu rede inernet.

d. Aproveitamentu Labarik sira nian

Observasaun hatudu katak   aproveitamentu labarik sira iha mudansa, kompara  antes akontese Surtu COVID 19 . Antes eziste Pandemia COVID 19, carga oraio lao normal maibe desde tinan ida liu ona, karga orariu iha mudansa  no aula prezensial ne’ebé menus  tanba implementa Estadu Emerjénsia (EE) no Serka Sanitária (SS), ho  tempu ne’ebé naruk  fó efeitu ba rezultadu aproveitamentu iha sala laran.  Tanba  manorin sira nia tempu limitadu atu hala’o prosesu hanorin no aprendizajen  ho di’ak   inklui  avaliasaun kontinuasaun ba labarik  sira. Liu-liu estudante  ne’ebé presiza tebes apoiu  husi profesor sira iha ba aprendizajen iha sala laran, maibé obriga sira tenke aprende mesak  iha uma ho apoiu inan-aman.  Ne’e hatudu katak  aprendizajen ativa  ne’ebé foka ba Diskusaun, Analize no Revzaun tuir  Manual Metodolojia,Planeamentu no avalaisun 2012, labele hala’o  ho di’a k tuir manual refere.  Normalmente implementa aula ativa apoiu tebes ba atividade ou interasaun entre alunu sira iha sala laran. Ho efeitu husi pandemia COVID 19 nian, hatudu katak  labarik hasoru obstáculu atu halo interasaun  ho sira nia maluk sira iha eskola.

Abilidade labarik sira nian.

a. Asaun  sensibilizasaun no sosializasaaun kona prevenaun propagasaun COVID 19  mak hanesan;  Halo dezinfetan ba sala aula nian hotu no edifisiu sira hotu.

b. Fase liman ho sabaun bebeik bainhira molok tama sala laran, internalo, antes simu refeisaun,no molok fila ba uma. Uza handsanitizer

Koko temperatura

c. Aplika iha sala laran Distansiamentu Fiziku

 d. Asaun ne’ebé eskola foti  halao  iha tempu aula prezensial mak; Professor sira ativu iha prezensa loron- loron iha aula hodi grante  prosesu hanorin no aprende bele lao ho di’ak. Lao tuir kurikulu naisionál ne’ebé  sai mata dalan ba professor sira implementa ho di’ak  planu lisaun sira tuir Disiplina idak-idak nian. Lao tuir Orariu Lisaun Diariu ne’ebé eskola kria.

e. Halo Avaliasaun kontinu ba aprendizajen labaraik sira nian

f. Kontrole prenzensa loro-loron  estudante sira nia nian.

g. Asaun ne’ebé eskola foti ita tempu  laiha aula prezensial ka feriadu.

h. Distribui Livru sira ba aluno sira husi klase 1- klase 6, ho indetifikasaun kontetudu sira bazeia ba    planu lisaun kada dixiplina kada periodu  anu letivu nian.

i. Fó  TPC( Trabalho Para Casa) ou  (SBU)Serbisu ba uma.

j. Kordena ho Lideransa komunitaria  atu fahe  informasaun ba komunidade en jeral  liu- liu inan Aman kona ba Impatu Pandemia COVID 19, maka alunu sira deskansa ka feriadu maibé  sira

l. kontinua  estuda no aprende iha  uma , husu inan-aman nia apoiu hodi fahe tempu ba labarik sira estuda iha uma. 

4. Efeito ba Aprendijegem ativa

 Haree ba situasaun pandemia nian  hatudu katak  aprendizajen ativa  ne’ebé foka ba Diskusaun, Analize no Revzaun  tuir  Manual Metodolojia, Planeamentu no avalaisun iha tinan 2012, labele hala’o ho di’ak tanba tempu ne’ebé  hasoru malu iha eskola limitadu tebes.  Tui manual refere aprezenta iha  piramida tuir mai;

Palestra 

  15 %

 Ler                                                                                                                                      15 %

Hanorin ho dezenu                                                                                                    20 %

 Halo demostrasaun   

30 %

Diskuzaun grupu                                                                                                                                  30 %

Halo aprezentasaun Dramatiku      75 %

Hanorin ba seluk ka ho kualker maneira  utiliza informasaun ida  imediatu hafoin nia aprende  90 %.

Hanesan bele haree, metodo hanorin pasivu liu ( Halo demonstrasaun (ba leten ) mak halo  alunu hetan menus liu , no modelu hanorin ativa liu ( Diskusaun Grupu ba karaik) halo alunu sira lembra barak liu. Ne’e duni bainhira aluno sira labele tuir aula prezensial afeta tebes ba sira nia abilidade aprende nian iha eskola.  Kada vez aprende buat ruma,ita nia kakutak muda oituan, investigador sira  hotu konkorda katak ita ladun aprende di’ak hodi rona palestra ida no depois koko hetan informasaun.

Ho nun’ee, bainhira iha  limitasaun ba tempu aula prezensial iha sala laran  tamba feriadu barak, prejudika tebes ba  kualidade aprendizajen  liu-liu atu hasa’e  kapasidade no ablidade alunu sira nian.

5. SOLUSAUN

 Solusaun ba Rezultadu  aproveitamentu  aluno sira  depende ba fatores sira tuir mai;

 Papel Profesor ka manorin  mak  tenke dezempenha nia knaar ho diak  tuir

Etika profesional

Responsabilidade

Domina  Kompetensia sira

Disiplina

Koordenasaun, kolaborasaun diak husi konsellu eskolar, AIAP, lideransa komunitaria.

Vontade di’ak husi  alunu atu aprende ho di’ak iha  eskola no iha uma.

respeita no halo tuir regras prevensaun  COVID 19.

 REKOMENDASAUN

Asaun ne’ebé eskola foti ita tempu  laiha Aula Prezensial ka Feriadu.

Distribui Livro sira ba aluno sira husi klase 1- klase 6, ho indetifikasaun kontetudu sira bazeia ba      planu lisaun kada disiplina kada periodu  anu letivu nian.

Fó  TPC (Traballu  Para Casa) ka (SBU)Serbisu ba uma.

Kordena ho lideransa komunitaria  atu fahe  informasaun ba komunidade en jeral  liu- liu inan Aman kona ba impatu Pandemia COVID 19, mak  alunu sira deskansa ka feriadu maibé sira.

kontinua  estuda no aprende iha  uma , husu inan-aman nia apoiu hodi fahe tempu ba labarik sira estuda iha uma.

5. Efeito ba Aprendijegem ativa

Haree ba situasaun pandemia nian  hatudu katak  aprendizajen ativa  neebe foca ba” Diskusaun, Analize no Revzaun” tuir  Manual Metodolojia ,Planeamentu no avalaisun,2012, labele hala’o ho diak tamba tempu neebe hasoru malu iha eskola limitadu tebes.  Tui manual refere aprezenta iha  piramida tuir mai;

Palestra                                                                                                                             15 %

Ler                                                                                                                                     15 %

Hanorin ho dezenu           

20 %

 Halo demostrasaun                                                                                                                   30 %

Diskuzaun grupu                                                                                                                                 30 %

Halo aprezentasaun Dramatiku                                                                                 75 %

Hanorin ba seluk ka ho kualker maneira  utiliza informasaun ida  imediatu hafoin nia aprende  90 %

Hanesan bele haree, metodo hanorin pasivu liu ( Halo demonstrasaun (ba leten ) mak halo  alunu hetan menus liu , no modelu hanorin ativa liu ( Diskusaun Grupu ba karaik) halo alunu sira lembra barak liu.

Ne’e duni bainhira aluno sira labele tuir aula prezensial afeta tebes ba sira nia abilidade aprende nian iha eskola.  Kada vez aprende buat ruma,ita nia kakutak muda oituan, investigador sira  hotu konkorda katak ita ladun aprende diak hodi rona palestra ida no depois koko hetan informasaun.

Ho nunee, bainhira iha  limitasaun ba tempu aula prezensial iha sala laran  tamba feriadu barak, prejudika tebes ba  qualidade aprendizajen  liu-liu atu hasa’e  kapasidade no ablidade alunu sira nian.

  6. SOLUSAUN

 Solusaun ba Rezultadu  aproveitamentu  aluno sira  depende ba fatores sira tuir mai;

 Papel Profesor ka manorin  mak  tenke dezempenha nia knaar ho diak  tuir

Etika professional

Responsabilidade

Domina  Kompetensia sira

Disiplina

 Koordenasaun, kolaborasaun diak husi konsellu eskolar, AIAP, lideransa komunitaria.

 Vontade diak husi  alunu atu aprende ho diak iha  eskola no iha uma.

 respeita no halo tuir regras prevensaun  COVID 19.

 REKOMENDASAUN

Inan-Aman husi aluno sira iha periodo Pandemia Covid 19 nian, neebe labele hala’o aula prezensial ho normal  tamba implementa ita nia Estadu no Governu Implementa Serka Sanitaria ,atu rekomenda ;

Fó tempu labarik sira atu estuda no aprende barak liu iha uma, tanba tempu ne’ebe sira hamutuk ho inan-Aman barak liu duke mai iha eskola.

Akompanha nafatin programa Eskola ba Uma, aula on-line ne’ebé iha, mesmu ho asesu ne’ebe limitadu

 Abitua labarik ho kostuma ler bebeik ka halo leitura, konta no hakerek bebeik.

Hamenus atividade ne’ebe lafó benefisiu ba sira nia dezenvolvementu  estudu nian.

Akompaña  labarik sira, atu halo sira  nia TPC/SBU,karik sira presiza apoiu ruma bele tulun sira.

Akompañ labarik sira atu estuda conteudu sira ne’ebé parte eskola ou kada turma fahe ona durante tempu feriadu ka serka sanitaria, atu wainhira tama fali aula prezensial labarik sira preparadu ona atu bele simu esplikasaun ou tuir avaliasaun ruma iha eskola.

Kria orario fixu ba sira nia atividade iha uma, inklui orariu estuda nian.

Iha difikuldade ruma bele husu ka kontatu sira nia manorin ou parte eskola atu bele ajuda hetan esplikasaun ne’ebe kredivel.

 “Aprende sem limite à hora,o espaco ou num apenas duma cabeça.”

Aprende la limite ba tempu, ba fatin no la mai husi fonte ida de’it

 Referensia

 Konstituisaun da RDTL

 Lei baze da edukasaun

 Manual metodolojia, planeamentu no avaliasaun 2012

 Manual prevensaun COVID 19, MS 2020

  Hakerek Nain   :  Rui Soares, B.ed

   Professor  EBF 1, 2 Caicaça

   Finalista   FE, Dep.  LP, ISC 2020

(Opiniun ne’e redasaun Naunil Media públika responsabildade husi harekek nain).

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *