PROSESU HANORIN NO APRENDIJAZEN IHA TEMPU PANDEMIA COVID 19
Introdusaun
Edukasaun sai xavi ba progresu dezenvolvimentu iha nasaun Timor Leste, tanba ne’e konsagra ona iha ita nia Lei Inan ka Kostituisaunda Repúblika Demokrátika Timor-Leste (RDTL), artigu 59. Liu husi eduksaun mak bele produz rekursu umanu ne’ebé adekuadu no preparadu atu bele kompete iha kampu traballu nian. Nunee liu husi programa governu nian kada tinan lima (5) tau prioridade as ba setór Edukasaun nian.
Haree ba evolusaun husi surtu COVID 19, ne’ebé sai ona kauza mundial no Organizasaun Mundial ba Saúde ( OMS), deklara ona nuudar Pandemia Mundal ona iha fin tinan 2020 nian. Nune’e mós Timor-Leste rejista ona kazu ba da-uluk iha inisiu fulan Marsu tinan 2020. Dadus ikus iha fulan Maiu 2021 nian, Timor-Leste rejista ona kazu ativu rihun ida resin ona no espalla ka alastra ona ba iha munis’ipiu 12 no RAEOA/Oe-Cusse.
GovernU da-ualu, liu husi MinisteriU de Saúde ho nia parseria sira halo serbisu maka’as atu hakotu rede ka raio transmisaun Pandemia ida ne’e iha Timor-Leste..
Lanonok mos Ministeriu revelantes sira mós hanesan Ministeriu da Edukasaun, surto Covid 19 afetadu mós ba atividade ensinu no aprendizajen iha eskola, Husi nivel Jardins Infantes to’o Sekundária no Universidade sira.
Haree ba situasaun pandemia COVID 19 nian, sai difikuldade bo’ot eskola hotu atu bele atinje obejtivu komplentamente kuríkulu nasionál nian. Tuir Lei baze da Edukasaun Nasionál Timor-Leste nian, hatuur ona planu kuríkulu tuir nivel edukasaun ida-idak nian, husi nivel ensinu bazíku to’o sekundária.
1. Asaun Prevensaun
Ministerio da Edukasaun hala’o mós ativdade sensibilizasaun ba funsionariu sira no tekníku profisional sira hanesan manorin no estudantes husi nivel edukasaun hotu-hotu. Nune’e apoia mós material sira prevensaun nian ba eskola hotu-hotu iha Timor laran tomak,hanesan; maskra, Handsanitizer, Termo scanner, Ekipamentu dezinfetante nian. Alen de distribuisaun materiais prevensaun nian, hala’o mós formasaun ba manorin sira no oferese sertifikadu ba sira. Nune’ kria mós aula online liu husi kanal radiu televizaun Timor-Leste, Empreza Públiku (RTTL, EPP),rograma eskola ba uma.
2. Impaktu ba prosesu hanorin no aprendizajen.
a. Karga Orariu
Prosesu ensinu no aprendizajen lalao ho di’ak tuir kalendariu edukasaun normal,iha tempu pandemia Surtu Covid 19. Normalmente tuir kalendariu edukasaun nian, karga orariu ba aula normal, antes pandemia ba nivel síklu daruak ensinu bazíku nian, aula 5 (lima) kada loron ka 25 aula kada semana. Maibé iha tempu periodu pandemia ne’e, bazeia ba orientasaun liu diresaun Servisu Edukasaun Munisípal, hamenus aula kada loron, nune’e mak atividade ensinu no aprendizajen hala’o deit aula 3-4 kada loron.
b. Prezensa alunu sira ne’e.
Bazeia ba regras prevensaun surto Covid 19 nian ida mak halo distansiamentu fiziku, nune’e kada ekola aplika no halo divizaun ba grupu ho alunu mazimu 25 kada turma ka sala, tanba kestaun númeru alunus esesivu nune’e aplika mos aula “de SIM ou de NÃO” .atu evita prezensa númeru alunu sira no aplika distansiamentu fiziku.
c.Difisil atu asesu ba programa eskola ba uma
Ministeru Edukasaun no Juventude no Desportu (MEJD), estabele aula online ou liu husi RTTL- programa Eskola ba uma, maibé maioria husi alunus sira laiha aparelu sira hanesan Televizaun no Radiu no asesu linña internet tanba maioria husi alunu sira laiha telefone android no laiha kbiit atu selu rede inernet.
d. Aproveitamentu Labarik sira nian
Observasaun hatudu katak aproveitamentu labarik sira iha mudansa, kompara antes akontese Surtu COVID 19 . Antes eziste Pandemia COVID 19, carga oraio lao normal maibe desde tinan ida liu ona, karga orariu iha mudansa no aula prezensial ne’ebé menus tanba implementa Estadu Emerjénsia (EE) no Serka Sanitária (SS), ho tempu ne’ebé naruk fó efeitu ba rezultadu aproveitamentu iha sala laran. Tanba manorin sira nia tempu limitadu atu hala’o prosesu hanorin no aprendizajen ho di’ak inklui avaliasaun kontinuasaun ba labarik sira. Liu-liu estudante ne’ebé presiza tebes apoiu husi profesor sira iha ba aprendizajen iha sala laran, maibé obriga sira tenke aprende mesak iha uma ho apoiu inan-aman. Ne’e hatudu katak aprendizajen ativa ne’ebé foka ba Diskusaun, Analize no Revzaun tuir Manual Metodolojia,Planeamentu no avalaisun 2012, labele hala’o ho di’a k tuir manual refere. Normalmente implementa aula ativa apoiu tebes ba atividade ou interasaun entre alunu sira iha sala laran. Ho efeitu husi pandemia COVID 19 nian, hatudu katak labarik hasoru obstáculu atu halo interasaun ho sira nia maluk sira iha eskola.
Abilidade labarik sira nian.
a. Asaun sensibilizasaun no sosializasaaun kona prevenaun propagasaun COVID 19 mak hanesan; Halo dezinfetan ba sala aula nian hotu no edifisiu sira hotu.
b. Fase liman ho sabaun bebeik bainhira molok tama sala laran, internalo, antes simu refeisaun,no molok fila ba uma. Uza handsanitizer
Koko temperatura
c. Aplika iha sala laran Distansiamentu Fiziku
d. Asaun ne’ebé eskola foti halao iha tempu aula prezensial mak; Professor sira ativu iha prezensa loron- loron iha aula hodi grante prosesu hanorin no aprende bele lao ho di’ak. Lao tuir kurikulu naisionál ne’ebé sai mata dalan ba professor sira implementa ho di’ak planu lisaun sira tuir Disiplina idak-idak nian. Lao tuir Orariu Lisaun Diariu ne’ebé eskola kria.
e. Halo Avaliasaun kontinu ba aprendizajen labaraik sira nian
f. Kontrole prenzensa loro-loron estudante sira nia nian.
g. Asaun ne’ebé eskola foti ita tempu laiha aula prezensial ka feriadu.
h. Distribui Livru sira ba aluno sira husi klase 1- klase 6, ho indetifikasaun kontetudu sira bazeia ba planu lisaun kada dixiplina kada periodu anu letivu nian.
i. Fó TPC( Trabalho Para Casa) ou (SBU)Serbisu ba uma.
j. Kordena ho Lideransa komunitaria atu fahe informasaun ba komunidade en jeral liu- liu inan Aman kona ba Impatu Pandemia COVID 19, maka alunu sira deskansa ka feriadu maibé sira
l. kontinua estuda no aprende iha uma , husu inan-aman nia apoiu hodi fahe tempu ba labarik sira estuda iha uma.
4. Efeito ba Aprendijegem ativa
Haree ba situasaun pandemia nian hatudu katak aprendizajen ativa ne’ebé foka ba Diskusaun, Analize no Revzaun tuir Manual Metodolojia, Planeamentu no avalaisun iha tinan 2012, labele hala’o ho di’ak tanba tempu ne’ebé hasoru malu iha eskola limitadu tebes. Tui manual refere aprezenta iha piramida tuir mai;
Palestra
15 %
Ler 15 %
Hanorin ho dezenu 20 %
Halo demostrasaun
30 %
Diskuzaun grupu 30 %
Halo aprezentasaun Dramatiku 75 %
Hanorin ba seluk ka ho kualker maneira utiliza informasaun ida imediatu hafoin nia aprende 90 %.
Hanesan bele haree, metodo hanorin pasivu liu ( Halo demonstrasaun (ba leten ) mak halo alunu hetan menus liu , no modelu hanorin ativa liu ( Diskusaun Grupu ba karaik) halo alunu sira lembra barak liu. Ne’e duni bainhira aluno sira labele tuir aula prezensial afeta tebes ba sira nia abilidade aprende nian iha eskola. Kada vez aprende buat ruma,ita nia kakutak muda oituan, investigador sira hotu konkorda katak ita ladun aprende di’ak hodi rona palestra ida no depois koko hetan informasaun.
Ho nun’ee, bainhira iha limitasaun ba tempu aula prezensial iha sala laran tamba feriadu barak, prejudika tebes ba kualidade aprendizajen liu-liu atu hasa’e kapasidade no ablidade alunu sira nian.
5. SOLUSAUN
Solusaun ba Rezultadu aproveitamentu aluno sira depende ba fatores sira tuir mai;
Papel Profesor ka manorin mak tenke dezempenha nia knaar ho diak tuir
Etika profesional
Responsabilidade
Domina Kompetensia sira
Disiplina
Koordenasaun, kolaborasaun diak husi konsellu eskolar, AIAP, lideransa komunitaria.
Vontade di’ak husi alunu atu aprende ho di’ak iha eskola no iha uma.
respeita no halo tuir regras prevensaun COVID 19.
REKOMENDASAUN
Asaun ne’ebé eskola foti ita tempu laiha Aula Prezensial ka Feriadu.
Distribui Livro sira ba aluno sira husi klase 1- klase 6, ho indetifikasaun kontetudu sira bazeia ba planu lisaun kada disiplina kada periodu anu letivu nian.
Fó TPC (Traballu Para Casa) ka (SBU)Serbisu ba uma.
Kordena ho lideransa komunitaria atu fahe informasaun ba komunidade en jeral liu- liu inan Aman kona ba impatu Pandemia COVID 19, mak alunu sira deskansa ka feriadu maibé sira.
kontinua estuda no aprende iha uma , husu inan-aman nia apoiu hodi fahe tempu ba labarik sira estuda iha uma.
5. Efeito ba Aprendijegem ativa
Haree ba situasaun pandemia nian hatudu katak aprendizajen ativa neebe foca ba” Diskusaun, Analize no Revzaun” tuir Manual Metodolojia ,Planeamentu no avalaisun,2012, labele hala’o ho diak tamba tempu neebe hasoru malu iha eskola limitadu tebes. Tui manual refere aprezenta iha piramida tuir mai;
Palestra 15 %
Ler 15 %
Hanorin ho dezenu
20 %
Halo demostrasaun 30 %
Diskuzaun grupu 30 %
Halo aprezentasaun Dramatiku 75 %
Hanorin ba seluk ka ho kualker maneira utiliza informasaun ida imediatu hafoin nia aprende 90 %
Hanesan bele haree, metodo hanorin pasivu liu ( Halo demonstrasaun (ba leten ) mak halo alunu hetan menus liu , no modelu hanorin ativa liu ( Diskusaun Grupu ba karaik) halo alunu sira lembra barak liu.
Ne’e duni bainhira aluno sira labele tuir aula prezensial afeta tebes ba sira nia abilidade aprende nian iha eskola. Kada vez aprende buat ruma,ita nia kakutak muda oituan, investigador sira hotu konkorda katak ita ladun aprende diak hodi rona palestra ida no depois koko hetan informasaun.
Ho nunee, bainhira iha limitasaun ba tempu aula prezensial iha sala laran tamba feriadu barak, prejudika tebes ba qualidade aprendizajen liu-liu atu hasa’e kapasidade no ablidade alunu sira nian.
6. SOLUSAUN
Solusaun ba Rezultadu aproveitamentu aluno sira depende ba fatores sira tuir mai;
Papel Profesor ka manorin mak tenke dezempenha nia knaar ho diak tuir
Etika professional
Responsabilidade
Domina Kompetensia sira
Disiplina
Koordenasaun, kolaborasaun diak husi konsellu eskolar, AIAP, lideransa komunitaria.
Vontade diak husi alunu atu aprende ho diak iha eskola no iha uma.
respeita no halo tuir regras prevensaun COVID 19.
REKOMENDASAUN
Inan-Aman husi aluno sira iha periodo Pandemia Covid 19 nian, neebe labele hala’o aula prezensial ho normal tamba implementa ita nia Estadu no Governu Implementa Serka Sanitaria ,atu rekomenda ;
Fó tempu labarik sira atu estuda no aprende barak liu iha uma, tanba tempu ne’ebe sira hamutuk ho inan-Aman barak liu duke mai iha eskola.
Akompanha nafatin programa Eskola ba Uma, aula on-line ne’ebé iha, mesmu ho asesu ne’ebe limitadu
Abitua labarik ho kostuma ler bebeik ka halo leitura, konta no hakerek bebeik.
Hamenus atividade ne’ebe lafó benefisiu ba sira nia dezenvolvementu estudu nian.
Akompaña labarik sira, atu halo sira nia TPC/SBU,karik sira presiza apoiu ruma bele tulun sira.
Akompañ labarik sira atu estuda conteudu sira ne’ebé parte eskola ou kada turma fahe ona durante tempu feriadu ka serka sanitaria, atu wainhira tama fali aula prezensial labarik sira preparadu ona atu bele simu esplikasaun ou tuir avaliasaun ruma iha eskola.
Kria orario fixu ba sira nia atividade iha uma, inklui orariu estuda nian.
Iha difikuldade ruma bele husu ka kontatu sira nia manorin ou parte eskola atu bele ajuda hetan esplikasaun ne’ebe kredivel.
“Aprende sem limite à hora,o espaco ou num apenas duma cabeça.”
Aprende la limite ba tempu, ba fatin no la mai husi fonte ida de’it
Referensia
Konstituisaun da RDTL
Lei baze da edukasaun
Manual metodolojia, planeamentu no avaliasaun 2012
Manual prevensaun COVID 19, MS 2020
Hakerek Nain : Rui Soares, B.ed
Professor EBF 1, 2 Caicaça
Finalista FE, Dep. LP, ISC 2020
(Opiniun ne’e redasaun Naunil Media públika responsabildade husi harekek nain).