Inan Faluk Alsina Hamonu Matawen, Tanba Osan Laiha Atu Selu Fatin-Negosiu
Naunil
Media(Manufahi),
Alsina prego Araujo Fou-Bere, moris iha loron (24)
fulan Dezembru iha tinan (1968) husi aldeia Kotalala, suku Letefoho postu
Administrativu Same munisípiu Manufahi, hanesan inan faluk ne’ebé mak moras ho kondisaun alezadus ne’ebé mak ho tinan
52, maske ferik ona maibe la
hamate nia esperitu nu’udar umanu ida nafatin buka moris ho fila liman hodi
responde nesesidade ba moris
loron-loron, maibé dadaun ne’e inan ne’e hasoru situasaun osan l iha atu selu
ba fatin ne’ebé mak durante tempu naruk hodi hela buka moris, husi parte
jestaun merkadu atu deside nia sai husi fatin ne’e, tanba nia la selu tasa kada
fulan ho halerik ida ne’e inan faluk hamonu matawen.
Inan faluk Alsina prego ne’e haktuir relasiona ho situasaun estadu Emergensia(EE)
ne’e ema la dun hola ai-han ne’ebé mak
inan faluk ne’e faan, osan mós araska ba inan faluk ne’e, ho ida ne’e
komisaun jestaun merkadu foti desizaun atu hasai inan faluk ne’e husi fatin ne’ebé
mak nia buka moris ba, Haktuir inan faluk Alsina ba jornalista
iha nia hela fatin merkadu postu Same munisípiu Manufahi, segunda (31/05).
Tuir inan faluk ne’e hela iha fatin ne’ebé mak nia buka moris durante nia sei kiik to’o
nia idade ona hodi hetan moras defisiensia, nia família iha, maibé nia diside hakarak moris
mesak, tanba nia lakoi atu tane liman ba ema seluk, ho nunee inan faluk husu ba parte governu atu
tau matan ba nia, tanba nia ho kondiaun
tilun diuk ho sofre moras ain-kleuk no
hanesan mós faluk ida susar ba nia atu buka osan kompara ho ema ne’ebé moris
kodisaun ho normal, ho ida ne’e liga ho
estadu emerjeésia fatin ne’ebé nia hela
tenke fó gratuita atu nune’e inan faluk
bele hodu buka moris responde ba nesesidade família nian.
Iha fatin hansan reprezentante família ba inan faluk ,Agrepina Santa Antonis haktuir,
maske nia ho kondiasaun defisiensia maib”e inan faluk seluk di’ak, tanba liga
ho estadu emerjénsia ne’e nia iha failansu uitoan ho rajaun, tanba ema la dun
movimentu ba mai, ho situasaun ida ne’e susar ba nia atu hetan
osan, maske nune’e la’os nia la selu, maibé nia sei selu.
“Liga ho problema ne’ebé mak inan faluk ne’e hasoru ami iha merkadu ne’ebé
viziñu ho nia, ami ajuda uitoan-uitoan
hetan duni ho montante osan dolar $ 55 hodi ba selu, maibé ho ida ne’e ba
ohin komisaun sei tolera ba nia bele ka lae?, ho ida ne’e komisaun atu obriga
nia fila ba nia uma, depois nia fila ba uma, maibé nia uma laiha, nia hela ho nia bin alin sira mós nia la toman, ho ida
ne’e nia moris iha ida ne’e hodi buka ai-han ba nia moris loron
kalan nian” Dehan Agrepina.
Reprezentante família nee sublina, husu ba governu atu tau netik matan ba nia,
tanba nia moris ho kondisaun ida hanesan ne’e, uma ida mós laiha, se bain
bainhira komisaun merkadu hasai nia husi fatin ida ne’e atu hela iha ne’ebé, ho
ida ne’e wainhira atu hasai nia husi fatin ne’e husu ba
governu atu hari’i netik uma ida ba nia, atu nia bele hela hakmatek hodi buka
nia moris ba nia nesesidade loron-loron.
Hatan ba kondisaun moris inan faluk Asina, sekretáriu komisaun jestaun m erkadu
Adelino Da Silva hateten, Ami la bele foti desizaun ba problema hirak ne’e
tanba ami sei koalia lai ho adminitrasaun munisípiu ba problema hirak ne’e, no ami
la bele foti desizaun, ami ne’e hanesan liman ain hala’o servisu de’it.
“Ohin rona ona informasaun balun kona-bá lamentasaun ne’ebé sira hasoru mai ami, no ami
prontu hodi buka dalan hodi hasoru malu
ho administraun munisípiu iha tempu badak, hodi koalia liga ba situasaun estadu
emerjénsia kuaze ema hotu-hotu mak hetan rendimentu ne’ebé la dun sufisiente ba
sira, sira relata duni katak rendimentu
menus, maibé ba kontribuisaun ba nafatin
la’o, tanba ho hela situasaun estadu
emerjeésia, maibé sirkulasaun merkadu ne’e
sei la’o hela” Katak Adelino.
Sekretáriu komisaun jjestaun merkadu akresenta, relasiona ho moras Covid-19 ne’ebé
mak afeta iha mundu tomak, liga ho
situasaun ne’ebé mak iha komisaun jestaun merkadu la obriga no depende ba
ida-idak nia konsiensia, tanba ita haree ba inan faluk ida ohin nia kondisaun
faluk depois nia mós ho kondiaun moras,
faluk ne’e sofre moras ain-kleuk ho idade avanzadu ona, nia mós lakoi atu hela ho família.
Relasiona ho situasaun moris inan faluk nian , adminitrador munisípiu to’o
kedas iha inan faluk ne’e nia fatin hodi observa direita situasaun ne’ebé mak inan faluk ne’e hasoru, iha vizita
ne’e administrador munisípiu Manufahi, Arantes Isaac Sarmentu, Hateten,
objctivu ho vizita ida ne’e relasiona ho informasaun husi maluk media sira
rasik, liga ho maluk ka komunidade ne’ebé mak hela iha merkadu ho kondisaun la dun
permite, tanba ne’e hanesan servidor ida iha munisípiu sente la dun di’ak
presiza tur direitu ho observa ka rona direita maluk ida ne’e ninia
preokupasaun.
“Rona tia informasaun hirak nee hau hakarak tuu direitamente hodi mai haree hodi koalia saida mak inan faluk ne’e hasoru, para bele rona direita nia preokupasaun, depois de preokupasaun Inan Faluk ne’e husu estadu ka governu harii uma, atu dehan katak uma ida ne’e fó hela ba inan faluk ne’e rasik hodi bele utiliza hodi buka nia moris, governu halo fó ba komunidade liu-liu ba komunidade negosiante sira ne’ebé mak buka moris iha merkadu governu kria kondiasaun ida ne’e hodi oferese ba sira hodi buka moris” Dehan Arantes.
Administrador ne’e afirma, dala barak mós haree problema kona-bá kontribuisaun ida ne’ebé mak kada fulan sempre hala’o, tanba
bazeia akordu ne’ebé mak negosiante sira halo, ho governu
halo ho komiaun jestaun merkadu, maibé ho situasaun hirak ne’e munisípiu liu-liu ba jestaun merkadu sempre
toma konsiderasaun ba problema sira hanesan ne’e, laos inan faluk ne’e de’it, maibé bainhira se de’it mak hasoru problema sira
hanesan ne’e tenke hato’o, tanba liga ho situasaun ida ne’e iha la’os Timor-Leste
de’it mak hasoru, maibé mundu tomak mós infrenta ho situasaun hirak ne’e, mós hamate ekonómia moris komunidade nian.
Ho ida nee administrador sei haree ba preokupasaun ekon’omia ba inan faluk ne’e
rasik, tanba ohin rona rasik, katak iha
duni maluk balun mak fó ajuda ba iha inan faluk ne’e, hanoin
ho situasaun sira hanesan sei koalia ho parte sosial atu haree ba problema
hirak hanesan ne’e, maske laiha oan hanoin faluk no ema mesak ida, ohin hato’o
ba nia maske ita faluk, maibé ita iha estadu atu tau matan. NFM
