FEATUREDIkus LiuNewsOpiniaun

Falla Parlamentu No Tribunal, Aplika Medida Koasaun Tuir Artigo 186° Nú 191° KPP Ba Konsumidor Droga  

Fahe Tutan

Naunil (Díli), Timor-Leste ikus-ikus ne’e polémikadu ho kazu droga, la’os tanba polémika ho droga ne’e iha ka la’e, la’os mós polémika tanba trafikante iha ka laiha, maibé polemika tanba desizaun Tribunal nian ne’ebé mak aplika “medida koasaun” ba trafikante ou konsumidores ba droga.

Medidas koasaun sira maka hanesan tuir mai nee:

1. Termo identidade Residensia (TIR), artigo 186° KPP, katak hela iha uma.

2. Kausaun ne’ebé previstu ona iha artigu 187°, katak multa.

3. Apresentasaun periódika, ne’ebé previstu ona iha artigu 191°, katak arguido tenke apresenta aan ba autoridade judisiaria ka polisial, depende ba determinasaun.

4. Primeiru interogatoriu, ne’ebé previstu ona iha artigu 347° nu.1°. katak apresenta ou lori arguidu ba iha julgamentu.

5. Prizaun preventiva, ne’ebé previstu ona iha artigo 194° KPP, katak atu asegura arguidu iha prizaun preventiva ba kazu sira ne’ebé maka arguidu imputa ho moldura penal aas liu tinan 3 wainhira atuasaun em flgrante delitu ne’ebé previstu ona iha artigu 219° ba 218° no 346° nu.1° husi KPP.

Bazeia ba medidas koasaun hirak ne’ebé iha leten, sobre situasaun atual, sai polemikadu iha ita nia estadu, tamba deit tribunal nia desizaun ne’ebé maka aplika medida koasain TIR ka Apresentasaun Periódika ba arguído.

Bazeia ba mosaun ne’ebé maka hakerek nain sita iha titulu ida ne’e, pertenente tebes ba ita hotu atu bele análiza hamutuk sobre kazu droga ne’ebé maka arguído nain sia imputa iha artigu 12° iha  Lei nu. 2/ 2017, merese ka lae, kazu droga aplika medidas de koasaun TIR ho Apresentasaun Periódika ba arguidu nain sia?

Atu aplika ka la aplika, hakerek nain hanesan estudante fakuldade direitu ne’ebé hola parte iha modalidade interpretasaun doutrinal, so atu dehan katak laiha tan desijaun ida ne’ebé maka atu aas liu desijaun juiz nian tuir artigu 34° nu.1° konzugadu ba artigu 121° husi Konstituisaun RDTL, Terminolojia jurídika husi Juris Prudensia katak laiha dedijaun seluk ne’ebé aas liu desijaun juiz.

Los duni katak tuir (artigu 12° ba konsumidor droga) husi Lei nu.2/ 2017, difini ho nia moldura da pena iha numeru 1° iha alinea:

a) Moldura da pena tinan 2 ka multa,

b) Moldura da pena tinan 1 ka multa.

Tuir desijaun tribunal, konkretu duni katak arguídu sira inputa duni artigu ne’ebé hakerek nain sita iha leten, konjugadu ba iha artigu 194° nú.1° alinea a, husi KPP katak iha indísius forte katak arguidu halo krimi dolozu punivel ho pena prizaun asliu tinan 3, ho razaun sira ne’e hotu maka tribunal la aplika Prizaun Preventiva ba arguídu sira, tamba arguídu sira somente imputa deit tuir moldura penal ne’ebé previstu ona iha artigu 12° husi lei no. 2/ 2017.

Maibé, hakerek nain hakarak lori ita hotu atu halo interpretasaun juridika ne’ebe valioju ba iha artigu 194° nu.1 alinea b, katak “medida koasaun seluk la’os adekuadu ka laos sufisiente” ba kazu atual ne’ebé dadaun sai polemika.

Maluk sira, iha tinan 2009 ita nia governo aprova dekretu lei nú. 19/ 2009 KP, hodi atua ba kazu krimi sira, hafoin de kodigu penal aprova, publiku tomak preokupa konaba droga inklui kodigu penal rasik mos iha parte espesial husi artigo 122° to’o 323° izizi atu hamosu tan legislasaun espesial ruma hodi prevene no kombate droga, tamba ne’e iha 2017 ita nia orgaun lezislativu hamosu tan Lei nu. 2/ 2017 hodi reforsa kodigu penal.

Hanesan ita hotu hatene katak kazu droga kazu ida ne’ebé seriu teb-tebes, no mos bele destroi futuro gerasionál iha estadu ida ne’e, inklui Lei nu. 2/ 2017, lei espesial, tuir termu jurídiku bolu dehan lex espesialis derogat, no kodigu penal bolu lex generalis.

Fila fali ba kazu atual, merese ka lae aplika TIR no Apresentasaun Periódika ba trafikante no konsumidores droga.?

Tuir hakerek nain nia interpretasaun juridika ba artigu 194°, merese duni atu aplika prizaun preventiva ba arguidu sira, tamba arguidu sira prense rekesitu geral ne’ebé maka previatu iha artigi 183° alinea c, konjugadu ba artigu 194° nu.1° alinean b, hateten momos ona katak medidas koasaun seluk la’os adekuadu no la’os sufisiente. Medidas koasaun seluk ne’ebé la’os adekuadu no laos sufisiente ba kazu droga ida ne’e maka TIR, KAUSAUN HO APRESENTASAUN PERIODIKA, tamba kazu ne’e seriu i polisia mos atua arguidu sira iha flagrante delitu, tuit artigu 219° KPP no mos artigu 52° konjugadu ba artigu 218° no artigu 346° nu.1°. Kestaun seluk ba kazu ida ne’e, Polisia la merese atu bele hein mandadu de detensaun no mandadu buska, tamba iha artigu 56° nu.1° hateten katak “Polisia la presija mandadu judisial atu halo buska, revista no apreensaun urjente”.

Kestaun seluk, ne’ebé hamosu dúvidas publiku sobre kazu droga ne’e rasik tamba lei nu.2/ 2017, laiha forsa penal atu bele penalija trafikante konsumidor ba droga sira, konkretamente ita haree títulu husi lei nu.2/ 2017, hateten momos katak “lei konaba kombate aktus ilísitus droga, komsumu droga”, mais imposivel iha artigu 12° (konsumidores) artigu refere, sita kedas títulu husi lei ida ne’e, katak konsumidores sira ne’ebe mak imputa ba artigu refere sei aplika de’it nia moldura da pena tinan 2 ka multa ou tinan 1 ka multa ba trafikante konsumidor sira.

Ida ne’e faila tamba, ita nia orgaun legislativu ka deputadu ka deputada sira rasik la komprende lex espesialis derogat ho lex generalis, mais pior liu lei sira ne’e rasik aprova sem konsultasaun ba publiku.

Ho nune’e liu husi opiniaun pesoal ida ne’e, hakerek nain solisita ba nain lezislador sira atu bele halo alterasaun ba moldura da pena ka durasaun kastigu iha kapitulu II no III, husi lei nu.2/ 2017, karik parlamentu nasional maka lakohi altera lei ida ne’e hanesan mos representante povu ne’e rasik maka hakarak destroi jerasional rai ida ne’e nian, tamba droga fasil tebes atu influensia foinsa’e sira atu komete, exeptu ita bele hare joven barak ne’ebe kampu de traballu laiha,sira frustadu no mos bele dada atensaun atu sira konsumu aimoruk droga.

Opiniaun husi : Octavio Luis

Estudante : Universidade Dili (UNDIL)

Faculdade : Direito

Nu.Telfone : (+670) 74317755/76154825

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *